“O cambio climático pode ser beneficioso para a viticultura galega”

Entrevista a José Manuel Couto Silvestre, investigador portugués do Instituto Nacional de Investigaçao Agrária e Veterinária (INIAV), especializado en estrés hídrico e térmico da viña.

Publicidade
“O cambio climático pode ser beneficioso para a viticultura galega”

Medición da evotranspiración en viña polo método das flutuacións instantáneas.

José Manuel Couto Silvestre ven de participar no I Workshop Internacional en Consumo e Produción Sostible organizado pola Universidade de Santiago no Campus de Lugo. O investigador do INIAV ofreceu unha charla sobre innovación en viticultura, sostibilidade e ecoloxía.

Cales son as súas liñas de traballo no INIAV?
A miña actividade investigadora centrouse no estudo da ecofisioxía vide. Nos últimos anos traballei en case todos os aspectos relacionados con estreses os abióticos, en particular a escaseza de auga, pero estamos a empezar a avaliar estreses os térmicos.

Veu a Galicia a participar nunha xornada de traballo sobre a sustentabilidade na agricultura. Cales son os principais retos para unha viticultura sostible?
Sustentabilidade en viticultura debe entenderse como a estratexia no nivel de produción que ten como obxectivo conseguir viños de calidade baseados nas prácticas ambientais e sociais axeitadas, a promoción da economía e o territorio do sector.

Neste sentido, os principais desafíos para os cales o INIAV – Dois Portos é capaz de responder están no nivel da enoloxía. En concreto, en ofertar ou desenvolver métodos analíticos para o control de calidade e seguridade alimentaria dos produtos vitivinícolas, así como a trazabilidade, a autenticidade e caracterización de viño e produtos terroir, así como o desenvolvemento de novos produtos vitivinícolas, como novos tipos de viño de uvas autóctonas ou cepas nativas de fermentos enolóxicos, novos produtos enolóxicos obtidos a partir de subprodutos vínicos, etc.

Se falamos da viticultura, o noso traballo céntrase nas estratexias de adaptación da viticultura, no curto e mediano prazo, ao cambio climático, así como a preservación, recuperación e certificación de variedades autorizadas para a produción de viño.

De feito, temos máis de 340 variedades autorizadas para a produción de viño, a maioría son autóctonas e algunhas están mal documentadas. Moitas aínda non foron obxecto de selección polo que a conservación desta biodiversidade é importante para o futuro da viticultura.

Que desafíos supón o cambio climático para o cultivo da vide na Península Ibérica, e, en concreto no norte de Portugal e Galicia unha rexión climática e xeográfica con moitas similitudes?
Como se sabe, a industria do viño está fortemente influenciada polo clima, sendo moi vulnerables ao cambio climático. Para as rexións do centro e sur da Península Ibérica, cun clima tipicamente mediterráneo, que xa están suxeitos a un importante estrés hídrico e térmico, as proxeccións apuntan a un futuro moito máis cálido e seco, así como ao aumento da variabilidade interanual e a frecuencia dos fenómenos extremos, aumentando aínda máis o risco para o cultivo da vide.

“O cambio climático pode ser beneficioso para a viticultura en Galicia e no Norte de Portugal”

Así que temos que promover medidas de mitigación e adaptación que minimicen os efectos do cambio climático, tanto na produción coma en calidade da uva co fin de manter o cultivo da vide de forma sostible nestas rexións.

No caso do norte de Portugal e Galicia, así como as zonas costeiras, podemos ser máis optimistas xa que os efectos do cambio climático serán menos evidentes e, eventualmente, pode mesmo conducir a mellores condicións para a maduración da uva, cun aumento correspondente en calidade.

josemanuelcoutosilvestre_INIAV

José Manuel Couto Silvestre.

Que cambios no sistema de cultivo e do tipo de vide obrigará o cambio climático?
Creo que hai que ter en conta medidas a curto prazo e medias a longo -medio prazo. Dentro da primeira destacaría o rego, como o máis obvio, xa que a escaseza de auga vai supoñer un dos principais obstáculos, e se vai utilizar para mitigar os efectos das ondas de calor.

Non obstante, debemos ter en conta outras prácticas agrícolas, por exemplo, as podas en verde, o axuste da carga á poda ou a aplicación de protector solar para minimizar o escaldado de follas e bagos.

“A medio prazo o cambio climático obrigará a cambiar as castres de vide e mesmo a cambiar os viñedos de ubicación”

A medio prazo, cos aumentos da temperatura que se prevén, teremos que cambiar as variedades, en busca de variedades (e porta-enxertos) máis eficientes en termos de consumo de auga e máis resistentes ás tensións térmicas. Dado que xa se está a constatar unha anticipación da fenoloxía da vide, teremos que elixir variedades con ciclos vexetativos máis longos, para que a maduración se produza nas condicións climáticas máis favorables. Esta situación xa formúlase na actualidade. Por exemplo, na rexión de Alentejo (sur de Portugal) obtéñense algunhas variedades tintas en agosto, cando temos temperaturas (máximas e noite) máis desfavorables para a fotosíntese e a síntese de compostos fenólicos e aromáticos.

Así que para a sustentabilidade e a competitividade deste sector nun futuro próximo é esencial que  investiguemos a capacidade de adaptación das variedades que hoxe temos dispoñibles para, finalmente, escoller as variedades das rexións máis cálidas e secas. En última instancia, e no peor dos casos, teremos que cambiar os viñedos de altitude e latitude, ou buscar a exposición ao sol máis desfavorable.

Unha das súas áreas de traballo é a resposta de viña ao estrés hídrico. Cales son as principais conclusións ás que chegaron?
Tanto o noso traballo coma a maior parte do traballo realizado por outros equipos teñen como obxectivo tanto evitar tanto un forte estrés hídrico para a vide coma a ausencia de estrés.

Debemos recordar sempre que queremos promover o aumento dos ingresos dos agricultores sen danar a competitividade do sector, é dicir, non debemos prexudicar a calidade e a tipicidade do viño.

“O rego debe servir para que a planta manteña un nivel de estrés hídrico moderado”

Neste sentido. O rego debe ser utilizado como unha ferramenta para xestionar un nivel de estrés hídrico na planta moderado e controlado, o que permite o control do crecemento vexetativo e o vigor a vide, a indución á produción de hormonas que actúan no control estomáticooptimización da fotosíntese e a redución das perdas de auga por transpiración) e a síntese de metabolitos secundarios (por exemplo, fenólicos). Isto lógrase mediante a aplicación de estratexias de rego que necesariamente terán que ser deficitarias.

En canto ao uso do rego para aumentar a produción pode ser desexable, sempre que non prexudique a calidade do viño. No caso de Portugal, as producións unitarias son moi baixas e, na miña opinión, hai marxe para un aumento de produtividade en situacións nas que a auga segue sendo o principal factor limitante. Isto ben pode ser certo para os climas cálidos e secos, como a rexión do Alentejo, como pode ser para outras rexións.

En resumo, debemos examinar a cuestión de rego como un equilibrio entre as condicións climáticas dunha rexión determinada, a dispoñibilidade de auga subterránea e as necesidades hídricas da vide.

En que medida inflúe o estrés hídrico da vide en calidade de uva?
Comezando polas situacións nas que non hai estrés hídrico ou este acontece moi tarde teremos situacións de exceso de vigor (a primeira resposta do estrés hídrico vide é a detención do crecemento), exceso de produción, desequilibrado e maduración tardía, así como un maior risco de problemas fitosanitarios.

“Entre o enverado e a vendima recomendamos un estrés hídrico moderado a severo”

Para analizar a influencia do estrés hídrico na calidade da uva debemos ter en conta o momento en que o estrés se inicia e a súa intensidade, así como a fisioloxía da maduración da uva. Por exemplo, un estrés por seca moi temperán que aconteza na etapa da división celular, ao reducir a taxa de proliferación celular, diminuirá o tamaño das bagas (perda de produción), pero vai promover unha maior concentración de metabolitos secundarios, tales como antocianinas e taninos.

Medição da transpiração da videira e das variações do diâmetro do tronco (indicadores do estado hídrico de medição automatizada)

En xeral podemos dicir que ata o callado do froito é obrigatorio manter a viña sen estrés hídrico. Entre o callado e o enverado a viña pode pasar da ausencia de estrés a un estrés leve progresivo co fin de controlar o vigor, pero sen interromper a síntese de metabolitos secundarios.

Entre o enverado e a vendima recomendamos un estrés hídrico moderado a severo. Isto deterá o crecemento vexetativo e pode reducir a fotosíntese. Como xa non haberá competencia co crecemento, a redución da fotosíntese permitirá unha maior acumulación de azucres na uva, que tamén experimentará unha redución do seu crecemento e un aumento da concentración de metabolitos secundarios, tales como, por exemplo, as antocianinas.

O que sempre deberemos evitar son graves niveis de estrés hídrico que causen amarillamiento e caída das follas da base dos gabiáns, con fortes reducións das taxas de fotosíntese porque isto aumentaría o o risco de queimaduras nas uvas, paralización da maduración e interrupción da síntese de metabolitos secundarios.

Que recomenda para o rego e fertirrigación?
Para o rego recomendo analizar os indicadores do estado hídrico da viña, como o contido de humidade do chan ou o potencial hídrico das follas e calcular as dotacións en función da investigación atmosférica.

Para iso, recomendamos a metodoloxía da FAO (http://www.fao.org/docrep/X0490E/X0490E00.htm) para o cálculo da evapotranspiración de referencia.

A continuación necesitamos calcular os coeficientes de cultivo para calcular a evapotranspiración máxima e aplicar os coeficientes de estrés hídrico en función do tipo de viño que buscamos. Os primeiros pódense calcular con observacións do vigor da viña. Para áreas máis grandes podemos recorrer ao índice de vexetación estimados por tele-detección, tales como, por exemplo, o NDVI (Índice de Vexetación por Diferenza Normalizada).

Para áreas máis pequenas podemos recorrer a estimacións da área foliar ou do grao de cobertura do chan pola vexetación. Para coeficiente de estrés (Ks) temos que apoiarnos máis en resultados experimentais, en particular en á relación entre Ks e a calidade do viño, así como nas relacións entre Ks e os indicadores de estado hídrico do cultivo. Só entón podemos extrapolar os resultados obtidos nun contexto determinado a outras situacións. Para o cálculo dos cantidades a aplicar teremos que ter en conta tamén a eficiencia do sistema de rego.

En canto á fertirrigación, aconsellaría realizar un diagnóstico axeitado, como a análise de pecíolos ou limbos e seguir as recomendacións das autoridades.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información