Enfermidades da madeira en viñedo (II): poda, recuperación das cepas e tratamentos

As enfermidades da madeira son a patoloxía máis grave que afecta o viñedo neste momento. Participantes no proxecto europeo Winetwork, no que tamén está presente Galicia, explican como inflúe o sistema de poda nestas patoloxías, como rexenerar as cepas afectadas e que produtos fitosanitarios utilizar para limitar o seu efecto.

Publicidade
Enfermidades da madeira en viñedo (II):  poda, recuperación das cepas e tratamentos

Cepa con síntomas de enfermidades da madeira.

As feridas de poda supoñen o principal punto de entrada dos patóxenos que causan as enfermidades da madeira (EMVs). Canto máis grandes e máis numerosas sexan, maior será a área dispoñible para que as esporas poidan entrar, causando infección.

Así mesmo, as feridas de poda relaciónanse coa necrose subxacente ou tamén denominada cono de desecación. Esta necrose pode ser infectada por fungos da madeira e/ou deteriorar o fluxo de seiva aumentando o estrés fisiolóxico da planta e, por tanto, os efectos nocivos das formas crónica e apopléxica destas enfermidades. Co fin de evitar as necroses e os seus efectos, os polgares deben podarse deixando unha lonxitude de polo menos 1.5 veces o seu diámetro.

Tanto o sistema de formación da planta, o momento de poda e a protección das feridas, son tamén elementos a ter en conta na prevención das EMVs.

 “Os polgares deben podarse deixando unha lonxitude de polo menos 1.5 veces o seu diámetro”

Aínda que as infeccións producidas por feridas de poda tendan a ser menores no outono que no inverno, pode realizarse unha poda tardía, (no inverno, durante o período de repouso e próximo ao desborre), naquelas rexións vitícolas que conten con primaveras secas, xa que as feridas cicatrizan mellor cando as temperaturas son suaves. A susceptibilidade das feridas está condicionada fundamentalmente pola humidade relativa e as precipitacións (Luque et ao., 2014), e tanto precipitacións como temperatura, inciden directamente na distribución dos patóxenos.

Recoméndase podar durante o período seco

Recoméndese a poda das cepas durante o período seco, debido a que a cantidade de inóculo dispoñible é significativamente menor. A dobre poda ou a pre-poda mecánica son prácticas que axilizan o proceso de poda e nos viñedos de poda curta ou a polgar, contribúen a reducir a incidencia das enfermidades da madeira.

Parece que o sistema de poda longo ou curto na formación da cepa xoga un papel importante na incidencia das enfermidades da madeira, non obstante os datos científicos que existen son diverxentes. É preferible sempre optar por unha poda menos severa, que xere pequenas feridas e poucas alteracións no desenvolvemento dos vasos.

 É preferible sempre optar por unha poda menos severa

Un estudo levado a cabo en Bordeus, mostrou como a expresión dos síntomas aumentaba con poda Guyot a vara curta. Os síntomas foliares por Eutipiosis eran maiores cando a poda era curta que cando era longa, aínda que a mortalidade era menor naquelas cepas con poda longa. Estas últimas presentaban numerosas feridas localizadas na parte superior do tronco, mentres que as cepas con poda curta (cordón ou vaso) tiñan unha área total maior de feridas.

Co fin de limitar as enfermidades da madeira e preservar o fluxo de seiva, está a aplicarse o método de poda Guyot-Poussard. Mediante esta práctica as feridas de poda concéntranse na parte superior do cordón, sendo máis pequenas, menos numerosas e localizadas sobre a madeira nova, máis resistente ás infeccións que a vella. Esta poda de formación podería limitar as EMVs, con todo require ser avaliada cientificamente.

Así mesmo, diversos estudos demostraron que a contaminación a través das tesoiras de poda comparada coa causada polas feridas de poda é bastante irrelevante, por iso é polo que para limitar enfermidades como a Esca e a Eutipiose, non sexa estritamente necesario desinfectalas (Larignon, 2007).

Recoméndase protexer as feridas de poda porque son unha das principais vías de entrada de patóxenos causantes de Enfermidades da Madeira

Doutra banda e debido a que as feridas de poda son un dos principais focos de entrada dos patóxenos causantes das EMVs, recoméndase protexer estas de forma preventiva, utilizando funxicidas, produtos de control biolóxico ou mástics. Estes produtos han de ser aplicados sobre as feridas unha vez realizada a poda e canto antes.

Contra a eutipiose, a protección das feridas pode realizarse aplicando brocha ou pulverizando unha solución de carbendacima e flusilazol (Lecomte et ao., 2004). As infeccións por D. seriata, Inocutis sp. e P. chlamydospora pódese reducir significativamente utilizando unha mestura de benomilo, piraclostrobin, tebuconazol e tiofanato-metil (Díaz e La Torre, 2013). A aplicación mediante pulverización é máis cómoda, máis rápida e menos cara pero pode ser facilmente eliminada pola choiva. Os produtos a base de Trichoderma (Dei Marco et ao., 2000) ou quitosano (Bertsch et ao., 2013) tamén poden ser empregados para protexer as feridas e os mastics, poden ser efectivos como unha barreira física.

Destrución das fontes de inóculo

Tanto os restos de poda como as cepas sintomáticas e mortas, son fontes potenciais de novas infeccións nos viñedos. Podemos atopar inóculo en plantas mortas e infectadas (follas, uvas, madeira necrótica, madeira vella). Por exemplo, os restos de poda poden portar inóculos viables de Botryosphaeria por un período de ata 42 meses.

Convén, por tanto, desfacerse canto antes, de todas as fontes de inóculo. A destrución de todo inóculo potencial, incluiría; triturar e enterrar os restos de poda ou ben queimalos, se a lei o permite, ou ben triturar e compostar os restos a temperaturas de 40 -50 ° C durante 6 meses ou tamén, eliminalos da parcela.

Recuperación de cepas afectadas por enfermidades da madeira:

1) Renovación do tronco para recuperación de cepas

Para renovar o tronco en cepas afectadas por EMVs, debe cortarse este por encima do portaenxerto e por baixo da necrose. A planta producirá entón un chupón na parte basal que poderá ser conducido co fin de obter un novo tronco. Esta simple técnica tivo bos resultados con variedades vigorosas e ten mostrado ser efectiva para controlar a eutipiose (BNIC, Chamber of Agriculture, 1989, BNIC, INRA Bordeaux, 1989, Mette et ao., 2004, Sosnowski et ao., 2011).

Así mesmo, parece ser útil tamén para o control de Esca e BDA, dependendo sen embargo do estado sanitario da parte da planta que permanece. Se o tronco por baixo do corte está afectado por fungos da madeira, a cepa podería mostrar de novo síntomas, nos anos seguintes (Calzarano et ao., 2004), (Larignon & Yobregat, 2016.)

É posible anticiparnos mantendo un chupón na base do tronco uns anos antes

É posible anticipar esta renovación do tronco, mantendo un chupón na base do tronco uns anos antes, de modo que ao eliminar o tronco antigo dispoñeríase dun tronco novo xa formado capaz de producir o mesmo ano. En todo caso recoméndase sempre, protexer todos os cortes que se realicen para limitar as infeccións. Richard Smart (2015) estableceu unha guía no seu protocolo “Timely Trunk Renewal» ou « Renovación oportuna do tronco » para levar a cabo unha renovación do tronco.

A enquisa realizada no Suroeste de Francia como parte do proxecto Winetwork, estimaba que para un terreo plantado con 4500 cepas/Ha e un número de 250 cepas para ser renovadas, o custo desta operación oscilaba entre 225 e 275 euros/ha.

2) Sobreenxertado para limitar os efectos das EMVs sobre a vide

Vides en sistema de vaso en Valdeorras.

Vides en sistema de vaso en Valdeorras.

Un método alternativo para manexar as cepas afectadas por EMVs é o sobreenxertado. A práctica consiste en enxertar unha nova variedade sobre o porta-enxerto san. O enxerto de fendedura parece ser o máis apropiado para rexenerar as cepas infectadas (fonte CICAVAC). Este enxerto pode levarse a cabo na primavera ou no outono, cando a seiva empeza a circular pero non está moi activa e en períodos secos. Ao realizar o corte é necesario verificar que o tronco que permanece estea san á altura do corte (non se observe podremia, de non ser así o enxerto veríase infectado).

As cepas sobreenxertadas producen menos colleita o ano posterior ao enxerto e volven producir unha colleita normal aos dous anos. A vantaxe é a conservación do sistema radicular da planta, e por tanto a idade da cepa orixinal ofrecendo unha produción da mesma calidade que as cepas sas. Aínda que é unha técnica complexa, a súa taxa de recuperación pode oscilar entre un 80- 90%.

Pode ser levado a cabo mediante unha prestación do servizo ou directamente polo propio viticultor. O custo do servizo varía entre 1.35 e 2.05 euros por cepa, dependendo da superficie.

Estímase que o custo total tendo en conta as subministracións e equipamento necesarios, a man de obra e os gastos fixos durante os dous primeiros anos, é uns 12.000 euros/ha (Fonte Chambre d’Agriculture Loir-et-Cher). Requiriríase dispoñer dun operario a xornada completa durante 3 meses, para manter cepas sobreenxertadas nun viñedo de 4.500 plantas (Fonte IFV).

3) Limpeza do tronco para recuperar cepas

A limpeza do tronco é unha especie de limpeza cirúrxica que podería ser efectiva para o control de Esca e BDA. Consiste en eliminar a madeira branca podrecida no interior do tronco, tal como un dentista faría cunha carie. Pódese iniciar tan pronto aparezan os primeiros síntomas de enfermidades da madeira e cando se observe a presenza de madeira podrecida. Se se fai pronto ao principio do ciclo do cultivo, pódese salvar a colleita do ano. Para proceder á limpeza, é necesario localizar e actuar sobre as partes de madeira podrecida e esponxosa que están afectadas, preservando a madeira sa e un fluxo de seiva adecuado.

En Francia un viticultor de Sancerre, observou que o 99% das viñas afectadas e que se limparon, están actualmente libres de Esca (Fonte SICAVAC). Igualmente un ensaio realizado en Alsacia, mostra que as cepas que non foron limpadas, en comparación con aquelas nas que se se realizou a limpeza do tronco expresan en maior proporción e severidade síntomas de enfermidades da madeira. A través deste mesmo ensaio comprobouse que o tempo medio de limpeza dunha cepa afectada é de 5 minutos, aínda que este depende tamén do grao de afectación e da práctica do viticultor (Source IFV). En todo caso, requírese levar a cabo máis estudos para determinar por canto tempo permanecen libres de infección.

4) Outros métodos que poderían evitar os efectos prexudiciais das EMV

Abacelo: Pode empregarse para renovar o tronco perdido da vide e manter o nivel de produción nunha parcela. Consiste en enterrar un sarmento da planta nai, deixando o seu extremo final fóra da superficie.

A parte enterrada arraigará producindo raíces e orixinando unha planta nova das mesmas características que a planta nai. A planta nai debe estar sa e o abacelo permanecer unido a planta nai.

Nanopartículas de cobre (NPs Cu): A inxección de nanopartículas de cobre cunha xiringa é unha práctica innovadora detectada nun viñedo de Galicia (España), para combater as EMVs. Efectúanse dous tratamentos de nanopartículas complementados con 4 ou 5 aplicacións foliares dunha mestura de NP de cobre e aminoácidos, actuando estes como elícitor. Ao tratarse dunha práctica realizada recentemente, aínda non se puideron comprobar resultados da súa efectividade.

O cobre ten un amplo espectro de actuación contra bacterias e fungos e utilizouse desde hai tempo como pesticida agrícola. O uso de nanopartículas de cobre (partículas de entre 10-7 e 10-9 metros) popularizouse recentemente debido ás súas propiedades físicas, químicas e antimicrobianas, e á súa abundancia (Betancourt et ao., 2013). As NPs de cobre son efectivas in vitro contra fungos e fermentos (Ren et ao., 2009, Rupareli et ao., 2009, Ramyadevi et ao., 2012).

Clavixas de cobre: está práctica consiste en inserir cravos de cobre nun tronco afectado por EMVs. Suponse que o cobre se vai transmitindo por medio da seiva ata as partes afectadas, mostrando un efecto funxicida sobre os fungos que provocan as enfermidades da madeira. Esta práctica foi experimentada por un viticultor en Alemaña durante 3 anos e de momento non existe unha validación científica dispoñible.

Peróxido de hidróxeno (H2O2 ): inxectar H2O2 utilizando unha xiringa, é unha técnica innovadora utilizada en viñedos con síntomas de Esca e BDA na zona do Douro en Portugal, en Galicia (España) e no sur de Francia. Parece ser que os resultados desta experiencia práctica poden ser positivos, aínda que non foi cientificamente testada. Con todo, as regulacións dalgúns países non aceptan o uso H2O2. As plantas producen H2O2 cando sofren un ataque biótico. As especies de osíxeno reactivo (ROS), exercen unha actividade tóxica directa contra os microorganismos e a miúdo inhiben o seu desenvolvemento.

É un feito coñecido que as ROS inflúen na expresión de xenes de resposta altamente sensibles e de resistencia da planta (Lamb & Dixon, 1997), permitindo a expresión de xenes de defensa e a acumulación de proteínas relacionadas coa patoxénese (Van Breusegem & Dat, 2006.)

Inmersión en funxicidas: É unha práctica innovadora levada a cabo en Portugal que consiste en mergullar antes da plantación, as plantas enxertadas e perfectamente soldadas nunha solución fúnxica durante 50 minutos. Esta técnica non foi avaliada cientificamente.

Uso de fitosanitarios para limitar síntomas das EMVs

Desde a prohibición do arsenito sódico e do Escudo® (carbendazima + flusilazol), non existe ningún funxicida autorizado que combata as EMVs.

Os funxicidas sistémicos como o N-carboximetil-3-cyano-4- (2,3-diclorofenil) pirrol, poden circular no floema (Chollet et ao., 2004, Jousse, 2004) e ter efecto sobre Eutypa lata. Tamén se realizaron outros estudos con moléculas de Fenpiclonil (Jousse, 2004) para o control de Esca. Pódense controlar as enfermidades con produtos aplicados con carácter preventivo como son tebuconazol + resinas sintéticas ou Esquive® WP (T. atroviride I-1237), Folicur (tebuconazole), Shirlan (fluazinam) ou Cabrio (piraclostrobina).

Unha aplicación de Bion (acibenzolar-S-metil) + Cuprocol (oxicloruro de cobre) e posteriormente de Bion + Score (difeconazol) parece reducir a incidencia e severidade de enfermidades por Botryosphaeria. Diversos ensaios con boro demostraron unha eficacia significativa na redución das infeccións por E. lata (Sosnowski et ao., 2008; Rolshausen et ao., 2010). Así mesmo, a aplicación de fertilizante foliar a base de extracto de algas de cloruro de calcio ou nitrato de magnesio durante varios anos, produciu unha redución significativa dos síntomas nas cepas tratadas.

Conclusións

Combater as enfermidades da madeira non é unha tarefa fácil, xa que os síntomas están influenciados por moitos factores. O clima actúa no desenvolvemento dos fungos e na expresión dos síntomas. A microflora autóctona, pode interactuar sobre os fungos que causan as enfermidades da madeira, limitando ou previndo o seu desenvolvemento. Os sistemas de formación e de poda poden ser factores relevantes para limitar as infeccións.

 “É necesario aplicar distintas técnicas para previr as enfermidades da madeira”

Un mellor coñecemento destas enfermidades e da interacción con estes factores, axudaría a entender mellor a súa forma de actuar. Son moitos os métodos utilizados xa nos viñedos de Europa que parecen ser prometedores aínda que requiren aínda, ser validados cientificamente.

Aplicar un único método para o manexo das EMVs só é parcialmente efectivo, polo que parece importante coñecer e aplicar distintas técnicas preventivas para alcanzar unha maior eficiencia no manexo destas enfermidades.

Nota:

Esta publicación levouse a cabo no marco do proxecto europeo Winetwork H2020-ISIB-2014-1- Rede de intercambio e transferencia de coñecemento innovador entre as rexións vitivinícolas europeas para o incremento da produtividade e a sustentabilidade do sector.

Bibliografía:

Queda a disposición do lector interesado nesta ligazón e no reservorio do coñecemento da web do proxecto: www.winetwork-data.eu/es/default.asp

 

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información