¿A que gandería de vacún de leite se lle pode chamar sostible?

Producir leite de forma sustentable medioambiental e socialmente é unha esixencia crecente dos consumidores e tamén das axudas da PAC. Pero, ¿é igual de sustentable unha granxa de miles de vacas que unha gandería familiar cun cento de vacas en muxido?. Artigo de César Resch Zafra, vogal da asociación Terra e Leite e investigador INGACAL/CIAM

¿A que gandería de vacún de leite se lle pode chamar sostible?

A suficiencia forraxeira e proteica son conceptos a ter en conta a hora de falar de sustentabilidade

Nunha recente xuntanza en Santiago de Compostela o presidente da INLAC expuña a intención da interprofesional láctea de revisar, xunto cos demais actores, os criterios da etiquetaxe de Produtos Lácteos Sostibles (PLS)(1). En dito foro foi posto de manifesto o desacordo da inteprofesional na utilización de argumentos pseudocientíficos e sen ningún tipo de contraste para desacreditar o consumo de leite.

Na súa intervención, o presidente de INLAC mencionou a relevancia que dende a interprofesional se lle quere dar á etiquetaxe PLS. Neste sentido, no presente artigo intentarei contribuír a que esta etiquetaxe reflicta o concepto de sustentabilidade dun xeito máis holístico considerando a produción na súa globalidade.

Sustentabilidade

A primeira vez que se acuñou o termo crecemento sostible ou sustentable foi derivado do informe Brundtland elaborado no marco da ONU, que no ano 1987 ante a deriva do consumismo desmedido do modelo económico imperante no mundo, acendeu a voz de alarma sobre a non sustentabilidade do sistema de produción. Definiuse neste informe como sistema sostible a aquel que é capaz de atender as necesidades presentes sen condicionar as das xeracións futuras. Na definición faise fincapé na dimensión medioambiental, social e económica que un sistema sostible debe abranguer.

Esta definición será a primeira a considerar cando se elabore algo que se defina como sostible, e se falamos de produtos lácteos as compoñentes sociais e medioambientais deben tamén de ser tidas en conta.

Despois da definición lanzada dende a Organización de Nacións Unidas creouse un certo consenso en torno ao termo, e xurdiu a figura do triángulo da sustentabilidade, no que cada un dos tres vértices está ocupados por unha destas palabras: medioambiente, sociedade e economía, establecéndose unións entre elas que teñen que ver coa eficiencia na utilización de recursos (economía-ecoloxía), equidade e salarios (economía-sociedade) e seguridade e respecto (sociedade-ecoloxía).

O encaixe destes desafíos de sustentabilidade dentro do sector lácteo deberían ser os vimbios cos que facer o cesto dos produtos lácteos sostibles. Para facer isto con racionalidade é imprescindible o coñecemento do punto de partida e a dirección a tomar.

Situación actual

Nun recente traballo realizado por Centros Públicos de Investigación Agraria do Norte de España(2) analízase a estrutura produtiva do sector de leite nesta zona. Por primeira vez danse datos concretos de como se alimentan as vacas de leite nestas cinco comunidades autónomas que producen o 60% do leite español.

Na análise de estrutura de explotacións tirada deste estudio segue a verse que a inmensa maioría das explotacións teñen unha fortísima compoñente familiar na man de obra e que o tamaño tense incrementado fortemente.

As 16700 explotacións que abrangue o estudo producen anualmente 3.8 millóns de toneladas de leite, do que resulta unha media de 220 toneladas por explotación. Claro está que destas 16700 explotacións as 10000 (60%) de menor tamaño producen tan só 0.8 MTm (20%) e as 6700 (40%) restantes 3 MTm (80%), o que supón un tamaño produtivo medio de 447 Tm de leite/ano para este grupo de explotacións.

“Non ten nada que ver o custe marxinal de produción ou a eficiencia co tamaño das explotacións”

O tamaño medio das explotacións francesas non chega ás 300 Tm de leite e as irlandesas con pouco mais de 400 Tm de leite por explotación basean a súa capacidade exportadora non en ser cada vez máis grandes, senón en ser cada vez máis eficientes. Ligar tamaño a eficiencia é un erro bastante común pois nada ten que ver o custe marxinal de produción ou a eficiencia co tamaño das explotacións.

É certo que as economías de escala funcionan pero tenden a ser asintóticas, polo que a análise de parámetros de eficiencia e custo marxinal son máis acaidos para falar de rendibilidade de explotación. Non é axeitado, por tanto, atribuír un suposto éxito económico como algo circunscrito exclusivamente ao tamaño das explotacións.

Demandas sociais

Xa se comentou con anterioridade que un dos vértices do triángulo da sustentabilidade é o eido social. Por iso, é de máximo interese saber cales son as demandas e sensibilidades que os consumidores e, por extensión, o conxunto da sociedade teñen da nosa actividade leiteira.

Neste sentido, vense de publicar recentemente un estudo feito polo Institut d´Élevage(3) no que se lle demanda a unha serie de actores da sociedade francesa sobre as súas preocupacións concernentes á produción de leite. Despréndense opinións moi interesantes e moi a ter en conta cando falamos de sustentabilidade. Así, no estudo reflíctese unha gran preocupación pola emisión de gases efecto invernadoiro, a competencia na utilización de alimentos entre humanidade e animais(4), medra a preocupación pola intensificación da produción e tamén pola utilización de antibióticos.

“En Francia os consumidores están cada vez máis preocupados polo impacto medioambiental da produción leiteira”

Por outra parte, a DG-Agri ven de lanzar o pasado mes de outubro un Grupo Focal(5) sobre sistemas de produción de leite no que se pretenden dar as chaves para unha produción de leite máis robusta e resiliente. A resiliencia mide a capacidade dunha actividade de volver ao seu estado produtivo habitual despois de sufrir variacións importantes nalgún dos seus factores de produción. Sería por exemplo a capacidade dunha gandería de vacún de leite de resistir unha baixada de prezos importante ou a capacidade de adaptación a novas demandas lexislativas, sociais ou de calquera outro tipo.

O informe de partida deste grupo focal xa está publicado e todo apunta a que no informe final a resiliencia ou adaptabilidade das explotacións de leite ás demandas sociais van ser tidas moi en consideración.

Sustentabilidade na produción de leite

Visto o panorama e antes de lanzar calquera tipo de etiquetaxe falando das bondades e da sustentabilidade do sistema de produción de leite, deberíamos de ter en conta unha seria de consideracións entre as que destacan:

-Deberíamos de saber trasladar á sociedade as diferenzas substanciais entre as vacas de leite como produtoras de alimentos e calquera outra actividade produtiva ou de consumo en canto á emisión de gases de efecto invernadoiro (GEI).

-Destacar a capacidade dos ruminantes de extraer enerxía e proteína de fontes vexetais ricas en celulosa, fronte outras especies monogástricas que requiren alimentos menos fibrosos, ricos en amidón, potencialmente consumíbeis polos humanos.

-A produción de leite está baseada en explotacións familiares cunha alta suficiencia proteica e forraxeira que lles confire unha alta resiliencia ante as volatilidades dos prezos.

“A suficiencia forraxeira e proteica son conceptos a ter en conta a hora de falar de sustentabilidade”

-As granxas familiares, que son granxas economicamente viables, conlevan unha serie de intanxibles moi apreciados polas sociedade tales como a preservación da paisaxe, o mantemento da vida no rural e a loita contra os lumes. De feito, as granxas de leite en Galicia son os mellores e os máis baratos cortalumes do país.

-A mellora na eficiencia no sistema de produción de leite redundará sempre en melloras económicas e medioambientais. Canta máis cantidade de proteína sexa capaz de xerar na miña explotación sen utilizar nitróxeno de síntese menor emisión de gases efecto invernadoiro provocarei e menor dependencia da importación de alimentos teremos. A suficiencia forraxeira e proteica son conceptos a ter en conta a hora de falar de sostenibilidade.

Conclusión: “Non nos deixemos levar por cantos de serea de granxas de milleiros de vacas”

O xeito en que os gandeiros e gandeiras galegos producen o leite encaixa moi ben nas demandas que ten a sociedade. Non nos deixemos de levar por cantos de serea que nos levarían a non ser competitivos nin economicamente, nin socialmente.

Unha produción baseada nos recursos propios, con granxas familiares de tamaño medio e cunha baixa competencia por recursos válidos para a alimentación humana é o que a sociedade entende por sostible. Ademais, no caso galego encaixa co noso xeito de producir o leite.

César Resch Zafra
Vogal de Terra e Leite
Investigador do INGACAL/CIAM

(1) http://www.mapama.gob.es/es/megustalaleche/productos-lacteos-sostenibles/
(2) http://ciam.gal/pdf/informeinia.pdf
(3) http://www.ifip.asso.fr/sites/default/files/pdf-documentations/delanoue2015-gisdemain-2.pdf
(4) http://www.journees3r.fr/IMG/pdf/Texte_8_Systemes__S-Laisse.pdf
(5) https://ec.europa.eu/eip/agriculture/en/content/focus-groups/robust-and-resilient-dairy-production-systems

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información