“Ao benestar animal en España poríalle un progresa adecuadamente”

Entrevista a Antoni Dalmau Bueno, investigador de Benestar Animal no IRTA - Instituto de Investigación e Tecnoloxía Agroalimentarias de Cataluña. Xunto a Aenor este centro impulsa a certificación de Benestar Animal AENOR Conform.

“Ao benestar animal en España poríalle un progresa adecuadamente”

Antoni Dalmau, investigador en Benestar Animal do IRTA.

“Estamos na zona do mundo con estándares máis altos en benestar animal e de seguridade alimentaria, pero tamén na que o consumidor mostra unha aberta desconfianza co mundo gandeiro”. Así resume a situación actual Antoni Dalmau Bueno, investigador do Instituto de Investigación e Tecnoloxía Agroalimentarias de Cataluña (IRTA) e coordinador do desenvolvemento do esquema de certificación de Benestar Animal AENOR Conform.

Con este recoñecido experto a nivel europeo en benestar animal, analizamos os cambios que se aveciñan nesta materia.

Se falamos de benestar animal, parece que todo o mundo o cumpre, ¿en que consiste?
Hai dous conceptos que temos que distinguir cando falamos destas cuestións. En primeiro lugar, aquelas normativas das que nos dotamos en Europa para esixir uns mínimos de benestar animal e, en segundo lugar, o que sería a ciencia do benestar animal en si mesma.

Se nos centramos no primeiro, ou se cumpre ou non se cumpre, branco ou negro. Neste sentido hai que dicir que si, maioritariamente todo o mundo cumpre. En que consiste? Poderiamos estar horas comentando todo o que regula esta lexislación, pero a modo xeral, témonos que quedar cunha idea. As primeiras aproximacións á lexislación en benestar animal ían destinadas basicamente a evitar os malos tratos animais. Sen embargo, xa hai anos que na UE demos un paso máis adiante e téntase, a partir da comprensión das necesidades das diferentes especies de produción (que son moi distintas entre elas), o proporcionar unhas condicións nas granxas que lles permitan cubrir estas necesidades.

“Maioritariamente todo o mundo cumpre a lexislación de benestar animal”

En relación ao segundo concepto, a cousa complícase. ¿Podo dicir que a miña granxa está en benestar e a túa non? ¿O benestar animal (non a lexislación) é realmente algo de si ou non, branco ou negro ou é algo que sempre pode ser mellorable? Imaxinemos un caso extremo no que un gandeiro decide dar unha masaxe a todos os seus tenreiros dúas veces por semana para favorecer a rega sanguínea dos músculos, descontracturar e relaxar ao animal, como facemos no noso caso cando nos damos unha masaxe. Dirasme, home, pero isto será moi caro. Direiche, si, é caro ter a unha persoa dando masaxes dúas veces por semana a uns becerros, pero imaxina que alguén está disposto a pagar o que sexa para que eses tenreiros teñan esas masaxes e conséguese un produto final con prestixio e de alto valor. ¿Este gandeiro traballa en benestar e o resto non? Ou máis difícil, ¿realmente podes dicir que estes animais teñen un alto benestar por que se lles dá unha masaxe dúas veces por semana? ¿Que máis sabemos destes animais, da súa alimentación, as condicións de aloxamento, estado de saúde ou comportamento? En conclusión, ¿cúmprese coa lexislación? En xeral si. ¿Cúmprese co benestar animal? Normalmente esta cuestión adoita tratarse de forma demasiado simplista e en pleno século XXI hai que ser capaces de ir máis aló.

Por que é pioneira en Europa a certificación de benestar animal que estades a desenvolver no IRTA en colaboración con AENOR?
No ano 2004 arrincou o proxecto europeo máis ambicioso financiado nunca en Europa en relación ao Benestar Animal, chamábase Welfare Quality e tiña un orzamento de 17 millóns de euros, coa participación de preto de 500 investigadores.

Un dos principais obxectivos deste proxecto, no que o IRTA participou activamente, era o desenvolvemento duns protocolos de benestar animal que permitisen facer unha avaliación global do estado dos animais.

Estes protocolos tiñan dúas premisas básicas. Primeiro, baséanse na idea que o benestar animal non pode simplificarse a unha soa idea ou a uns poucos parámetros, senón que o coñecemento do estado dun animal ou animais debe basearse na combinación de moitos factores que che acaban dando unha idea de cal é o estado xeral dos mesmos.

Segundo, o benestar animal dincho os animais, non as instalacións nin o manexo. É certo que hai aspectos das instalacións e do manexo que son importantes e que hai que ter en conta, pero moito máis importante que iso é saber como está a percibir o animal estas situacións e como está en relación ás dificultades que ten que afrontar na súa contorna.

O Welfare Quality fará menos fincapé en se hai reixa no chan ou como é esta reixa (cousa que regula a lexislación e que non deixa de ser un factor de risco) e fará máis fincapé en se hai animais sucios, se hai animais coxos, se hai bursite nas articulacións e se hai lesións ou inflamacións no corpo do animal, que son as consecuencias que un mal chan poden producir no animal.

É dicir, o protocolo baséase en medidas centradas no animal non en factores de risco que potencialmente poden mellorar ou empeorar a vida dun animal. Isto ten dous hándicaps. O primeiro é que a diferenza doutras certificacións en que se fai un checklist de instalacións e manexo que pode durar pouco tempo e calquera pode facer, o Welfare Quality require dunhas 5 horas de media por granxa para facer unha avaliación completa dos animais. O segundo é que tomar medidas de comportamento, saúde e estado xeral dos animais necesita de persoal ben adestrado seguindo un rigoroso programa establecido pola mesma rede Welfare Quality.

 “O benestar animal dincho os animais, non as instalacións nin o manexo”

Isto fixo que durante algún tempo dixésese que era imposible implementar o Welfare Quality como un sistema de certificación real, xa que ninguén asumiría os custos de facer auditorías tan longas, e que eran uns protocolos destinados a ser utilizados só por investigadores, que eran os que coñecían o valor dun enfoque deste tipo.

No ano 2013, decidimos desde España darlle un empuxón a este tema e atopámonos a un colaborador extraordinario como é AENOR, que investiu tempo e esforzos nesta idea convencidos que ofrecía un enfoque que sería ben recibido polo sector. O ano 2014 auditamos á primeira empresa, que foi de vacún leiteiro, e convertémonos nos primeiros en Europa que lanzaban unha certificación de benestar animal que utilizaba os protocolos Welfare Quality na súa totalidade (hai quen utiliza algunhas medidas de forma illada).

O ano pasado uníusenos Finlandia e desde o Welfare Quality network (a rede de centros que traballaron neste proxecto europeo) quérese utilizar o exemplo de España (agora estamos auditando máis de 20 empresas) para darlle tamén un empuxón en Europa, onde terá que competir con outros esquemas moi instaurados desde hai anos.

¿Que países ou sectores serían referencia a nivel internacional ou nacional en certificación en benestar animal?
En certo xeito, poderiamos dicir que o movemento de defensa do benestar animal que temos actualmente en Europa nace nos anos 70 no Reino Unido tras a publicación dun libro que causou moito impacto titulado “Animal Machines”, de Ruth Harrison. Desde entón, o Reino Unido liderou estes movementos e na cuestión das certificacións non foi diferente. Xa sexa mediante certificacións tipo Rede Tractor ou Freedom Food ou esquemas propios de distribuidoras como Mark & Spencer e Tesco, este país leva anos buscando canles de comunicación entre a cadea de produción e o consumidor en relación ao benestar animal. A nivel nacional, apenas estamos a dar os primeiros pasos nesta dirección.

“O benestar animal é moito máis que cumprir algúns preceptos de manexo ou instalacións”

Pero as normas de condicionalidade das axudas da PAC xa son moi precisas no que é benestar animal, ¿Que achega a maiores o certificado de benestar animal de IRTA e Aenor?
As normas da condicionalidade achegan un valor engadido ao que establece a lexislación base, o cal é sen dúbida moi benvido, pero volvemos ao concepto inicial, o benestar animal é moito máis que cumprir algúns preceptos de manexo ou instalacións.

¿Que nota lle porías aos gandeiros españois en canto a condicións de benestar animal?
Xa temos auditado máis de 100 explotacións nos últimos anos, pero en España, só de porcino hai máis de 80.000. Sinceramente, a mellor ferramenta que coñezo para poderche contestar a esa pregunta é o Welfare Quality e neste momento a mostraxe que teño non é suficiente como para poderche contestar con rigor suficiente.

“O benestar animal nas gandarías españolas progresa adecuadamente”

Dito isto, as granxas que fixemos están nunha posición moi correcta e as que visitei noutros proxectos, fóra do que serían as auditorías, tamén estaban en xeral ben. Nos últimos anos deuse un paso adiante moi importante en benestar animal. Eu empecei con isto hai tan só 13 anos e cando miras para atrás a verdade é que dá un pouco de vertixe ver como melloraron as cousas. Doutra banda, tamén é verdade que aínda non saín de ningunha granxa pensando que non se podería mellorar algunha cousa. Pero ten en conta que son investigador en benestar animal e que ese é o meu traballo, detectar puntos febles e ver como melloralos. Polo que, en fin, creo que lles poría un Progresa Adecuadamente.

E en gando vacún de leite e de carne, ¿Que parámetros concretos analiza o certificado de Aenor e Irta?
A vantaxe dos protocolos Welfare Quality é que son públicos e poden consultarse directamente na web (www.welfarequalitynetwork.com). Os protocolos pódense baixar directamente en formato PDF (iso si, están en inglés). ¿Que se mira? Pois nunha mostra de animais mírase que haxa unha boa condición corporal, suficiente espazo de bebedoiro por individuo e que estea en boas condicións de funcionamento e limpeza, que os animais ao deitárense e erguérense poidan facelo dunha forma normal, sen golpear con estruturas ou que estean tiradas no medio de zonas de paso onde se lles poida pisar, que non haxa lesións na pel, inflamacións, tose, descargas nasais ou oculares, diarrea, un cálculo elevado de células somáticas, coxeiras moderadas ou severas, sucidade nas extremidades, terzo posterior ou ubres, que non se corten colas e que se se fai un descornado se faga con anestesia e analxesia, míranse as porcentaxes de mortalidade da explotación, a relación co home mediante un test de medo ao observador, que non haxa desprazamentos horizontais ou verticais entre animais ou cabeceos debido a un exceso de competencia por recursos, que teñan acceso a unha zona exterior, que poidan pastorear unhas horas ao día e que teñan un estado emocional xeneral positivo.

“A idea que as condicións naturais ou en ecolóxico aseguran o benestar dun animal é simplificar demasiado”

Todo iso acaba dando unha puntuación á granxa que oscila entre os 0 e os 100 puntos. Non hai ningún dos parámetros comentados que en por si supoña un suspenso na auditoría pois iría en contra da premisa básica do Welfare Quality que o benestar animal é algo multidimensional que depende de moitos indicadores. Por tanto é a combinación de todos estes factores a que che dará a puntuación final para a granxa.

Como sería unha gandaría de vacún de leite coa máxima puntuación no certificado IRTA de benestar animal?
Partindo da idea anterior, só podo dicirche que será a que máis se achegue aos 100 puntos. A priori, podes pensar que será unha granxa extensiva que teña pasto, pois de feito o acceso a pasto é unha das medidas que temos no protocolo e o concepto que o público en xeral ten do benestar animal é que en condicións naturais o animal está mellor.

Pero a experiencia móstranos que isto non ten porqué ser necesariamente así. Vimos granxas intensivas que ao mirar todos os parámetros no seu conxunto tiñan mellores puntuacións (aínda e penalizar por non ter acceso a pasto) que granxas extensivas. Pois, de novo, a idea que as condicións naturais aseguran o benestar dun animal é simplificar demasiado unha cuestión que necesita dunha abordaxe moito máis rigorosa.

¿Produción ecolóxica e en extensivo son, en principio, sinónimos de maior benestar animal que produción en convencional?
Para a cuestión da produción ecolóxica fareiche a mesma reflexión que che facía cando falabamos da PAC. É certo que hai unha serie de requisitos (poucos, as cousas como sexan) de maior esixencia en relación ao manexo e estabulación dos animais na produción ecolóxica, pero o benestar animal é moito máis que estas normativas, e por tanto o que habería que aplicar é un protocolo específico con medidas baseadas no animal e ver que sae, como en calquera outro tipo de explotación. Asumir que ecolóxico é igual a benestar animal na miña opinión é simplificar demasiado a mensaxe.

“Estamos na zona do mundo con estándares máis altos en benestar animal e se seguridade alimentaria, pero tamén na que o consumidor mostra unha aberta desconfianza co mundo gandeiro”

¿Consideras que falla o sector en canto a comunicar á sociedade española o benestar das producións gandeiras?
Si, sen dúbida. Temos unha sociedade que se afasta cada vez máis do mundo rural tradicional e da produción animal. Hai 50 anos era máis fácil que todos os consumidores tivesen un ser próximo vinculado ao sector primario. Hoxe en día hai moita xente con centos de contactos no móbil ou no Facebook e ningún deles ten ningunha relación coa produción primaria en xeral ou a gandaría en particular.

Por tanto, hai dous mundos que se apartaron o un do outro e que discorren por camiños paralelos. Iso que chamamos o sector ou as organizacións que o representan son os que deberían atopar as fórmulas para conectar eses dous mundos. Pero no canto diso, illouse un mundo do outro, encerrouse nunha gran caixa negra e renunciouse a mostralo tal e como é. Se non es capaz de explicar o que fas, non te preocupes que o fará outro por ti. Agora, despois non te estrañes se o que explica o outro non che gusta.

Bacoriños nunha granxa.

Bacoriños nunha granxa.

Estamos na zona do mundo con estándares máis altos en benestar animal e seguridade alimentaria, pero ao mesmo tempo o consumidor mostra unha aberta desconfianza co mundo gandeiro. Ser gandeiro debería ser unha profesión con prestixio e valorada, pois son os responsables de coidar dos nosos animais, aqueles que decidimos criar, como sociedade, para proporcionarnos alimentos. ¿Que valor estamos a darlles como sociedade aos nosos gandeiros? ¿Coñecemos e valoramos o seu traballo? ¿Por que a miúdo eles teñen a sensación que os tratamos como a seres sospeitosos que maltratan aos animais e que queren envelenarnos?

Recordo agora a un amigo meu ao que o seu veciño lle regalaba ovos de catro galiñas que tiña, e un día fun ver esas galiñas. Os animais convivían con pombas e comían nun chan cheo de excrementos destas pombas (animais que traían axentes infecciosos de vaiche a saber onde). Xa tiveran que repor tres veces as galiñas porqué de cando en vez tiveran visitantes nocturnos que as mataban. Mutiláranlles as ás para que non puidesen saltar o valo de arame que tiñan e dáballes para comer sobras porqué as galiñas son omnívoras. E o meu amigo afirmaba: “Isto si que son ovos e non a merda que nos venden”. Está claro que algo se está a facer mal.

A partir dos estudos previos que realizastes, ¿Como valorarías as condicións xerais de benestar animal do gando porcino, algo que xerou polémica en España a raíz do programa de Salvados?
Hai unha norma que adoita cumprirse en todas as granxas e é que a maior parte do tempo a maior parte dos animais están ben. Pensa nunha granxa con 2000 porcos de engorde, que é xa unha poboación importante. É imposible que non haxa nin un só animal que non enferme nalgún momento ou mesmo que se lesione dalgún modo nun cóbado, nun casco ou na coxa.

Eu antes que investigador son veterinario e parte da miña formación consistiu en saber identificar estes problemas e tratalos adecuadamente para tentar recuperar ao animal canto antes. Isto nas granxas faise no que chamamos os currais hospital, currais nos que se aloxan estes animais que están en coidados especiais e que adoitan atoparse na entrada da granxa, xa que é recomendable que sexan os animais con mellor acceso para o gandeiro para que estean mellor vixiados polo seu estado de saúde.

Chega un punto no que se un animal non vai recuperarse hai que aplicar a eutanasia, é dicir, matar o animal na propia granxa. Ese animal, loxicamente, nunca chegará a consumo. ¿Que adoita pasar? Pois que nunha poboación de 2000 porcos atopes un ou dous currais hospital, normalmente un cun par de animais con coxeiras moderadas que se apartan nestes currais máis tranquilos para que non empeoren e outro no que podes ver animais que se quedaron pequenos ou que teñen algún absceso ou hernia umbilical (estou a facer un debuxo moi xeral do que normalmente adoitas atopar).

Claro, o sorprendente da reportaxe de televisión é que se fala dunha granxa máis ou menos deste tamaño e empézanse a mostrar un tras outro, tras outro, currais hospital. De feito, sorprende por dúas razóns. En primeiro lugar, porqué mostra a máis dun animal e de dous que deberían ser eutanasiados. E preguntarasme, ¿Por que che sorprende que houbese máis dun animal que tería que ser eutanasiado? Cóntoche. Hai que partir da base que aos gandeiros cústalles moitísimo sacrificar aos seus propios animais. A verdade é que a ninguén lle gusta ter que matar a un animal, pero o feito é que aos veterinarios fórmannos para saber aplicar criterios de punto final e cos gandeiros iso é moito máis difícil. O coidador establece unha relación moito máis intensa cos seus animais do que a miúdo se pensa desde fóra e esta relación combinada con experiencias do pasado ás veces xogan na súa contra.

Que quero dicir? Pois que cando tiveches ao longo da túa vida dez porcos cun mesmo mal e hai oito que non conseguiron superalo e dous que si, ao cabo do tempo dos que te lembras é dos dous que salvaches. Obxectivamente, deberías dicir 8 de 10 non se recuperan, pois fóra, sacrificio de emerxencia e acabouse. Pero o factor humano ás veces vainos en contra neste tipo de decisións.

 “A granxa de porcino do programa de Salvados non representa nin de lonxe o que estamos afeitos a ver”

De feito, pasa como cos animais de compañía. ¿Cantas veces hai cans que se tarda demasiado en sacrificalos porqué o dono non se ve capaz de tomar a decisión? Polo que é certo que ás veces se é demasiado optimista sobre a capacidade de recuperación dalgúns animais e vaise tarde coa eutanasia, o cal é un problema real. Hai que ter en conta que a eutanasia a adoita aplicar o veterinario responsable da explotación, pero normalmente levará varias granxas e por tanto non estará sempre alí.

Polo que dependemos do bo criterio dos gandeiros para que avancen unha visita do veterinario en caso de identificar un animal en estado crítico ou conseguir convencelos para que sexan eles mesmos quen practiquen a eutanasia. Dito isto, como dicíache antes, nunha granxa dese tamaño non é normal atopar a máis dun animal que debería ser sacrificado e segue en vida, pois as visitas veterinarias imposibilitan que estes animais se vaian quedando na granxa eternamente e este tipo de problemas non aparecen dun día para outro nin en masa, son casos que aparecen puntualmente.

O segundo factor de sorpresa, xa sen contar os casos máis graves que deberían ser sacrificados, é o feito que se sae de toda normalidade ver esa cantidade de animais con problemas nunha granxa dese tamaño, o que dicía anteriormente de ver un tras outro, curral hospital, curral hospital, curral hospital. Creo que a mesma incredulidade causou fóra como dentro do sector, pois esa granxa non representa nin de lonxe o que estamos afeitos a ver, mesmo os que nos achegamos ás granxas cun espírito máis crítico.

Nos últimos anos vense falando de que a Comisión Europea vai suprimir o recorte de peteiro en galiñas poñedeiras ou a castración física de porcos. ¿Que prácticas crees que en gandaría haberá que reformular ou que se van a prohibir nos próximos anos?
Os puntos críticos que adoitan tratarse é todo o relacionado coas mutilacións (calquera cambio físico que se faga sobre o estado natural no que nace un animal), que é onde se encadra o recorte de peteiros ou a castración; e as prácticas que supoñan confinamento de animais en gaiolas ou con limitación de movementos. Pensa nestes dous factores, aplícao ás diferentes especies e sistemas produtivos e é por onde parece que van ir os tiros nos próximos anos.

¿En que novos proxectos sobre benestar animal estades a traballar no IRTA?
O grupo de benestar animal do IRTA está formado por tres investigadores e cinco técnicos e centrámonos só no benestar animal, pero en todas as especies de produción desde que nacen ata a súa morte. Por exemplo, un proxecto moi inmediato é o desenvolvemento dun protocolo para a avaliación do benestar dos coellos en matadoiro para complementar o que xa desenvolvemos nos últimos anos para granxa, baseado tamén no concepto Welfare Quality.

Tamén estamos a traballar con Neiker-Tecnalia, do País Vasco, no desenvolvemento dos mesmos esquemas para pequenos ruminantes. Hai que destacar, doutra banda, catro proxectos europeos nos que participamos, un chamado EUPIG destinado a identificar boas prácticas en gandaría en relación ao benestar animal en toda a UE e estimular que os gandeiros de diferentes países intercambien opinións sobre esas boas prácticas. Pódense consultar estas prácticas na web (https://www.eupig.eu/). Outro destinado a xerar unhas guías de boas prácticas no transporte de animais vivos que finaliza proximamente e cuxas guías poden consultarse en (http://animaltransportguides.eu/es/). Un terceiro titulado Feed-a-gene no que o benestar animal, xunto coa alimentación e a xenética son abordados como ferramentas para incrementar a eficiencia das granxas (https://www.feed-a-gene.eu/).

“A Unión Europea vai acabar prohibindo todo o que sexan mutilacións e prácticas que supoñan confinamento ou limitación de movementos dos animais”

E finalmente un cuarto destinado ao vacún no que se buscan granxas que apliquen tecnoloxía que lles permita ter un mellor control dos animais, mellorar o seu benestar e obter tamén unha mellor eficiencia (http://www.4d4f.eu/).

Tamén estamos a traballar nun proxecto financiado polo goberno do Reino Unido no que se avalía o estado dos tenreiros que se transportan desde Escocia ata España. Este enlázase con outro proxecto no que o propio sector a través dun grupo operativo está a ver que se pode facer para que este tipo de animais estean o mellor posible á chegada e na súa fase de adaptación ás novas instalacións.

Outros estudos que temos en marcha céntranse nos efectos do xaxún en porcino antes do seu sacrificio, os efectos positivos e negativos de ter ás porcas reprodutoras sobre unha cama de palla no inverno e no verán, os efectos de recortar ou non recortar os cabeiros dos bacoriños nos primeiros días tras o seu nacemento sobre o seu benestar e o da porca, ou buscar alternativas de manexo para reducir os efectos do estrés térmico en porcos.

Finalmente, un proxecto moi interesante co que arrincamos agora é un que tenta ver o efecto que a microbiota do intestino pode ter sobre o comportamento dos animais. Esta é unha vía de futuro moi excitante, pois se liga cun traballo previo no que mirabamos se os porcos podían ser optimistas ou pesimistas. É dicir, se as condicións de vida que tivese un animal determinan que este animal ante unha situación neutra poida ter un bo presentimento (optimista) ou mal presentimento (pesimista) que faga que avance confiado e tranquilo ou recúe, se asuste e queira fuxir. Imaxina que traballando sobre a flora microbiana do intestino conseguimos ese animal máis optimista.

E en fin, a todo isto súmaslle a certificación en benestar co Welfare Quality no esquema AENOR conform de benestar animal en vacún, aves de curral e porcos. Como podes ver, non nos aburrimos.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información