Cantos xabaríns hai en Galicia?

Este artigo divulgativo analiza a orde de magnitude das poboacións de porco bravo na comunidade a partir dos datos que se coñecen. O seu autor, Jacobo Feijoo (Unións Agrarias), advirte de densidades altas da especie que obrigan á adopción de medidas inmediatas

Cantos xabaríns hai en Galicia?

Danos do xabarín no millo na Estrada. / Arquivo.

Cos datos que temos sobre pezas abatidas en caza cinexética, estamos en condicións de afirmar, apoiándonos en modelos matemáticos, que en Galicia hai alomenos unha poboación de 180.000 xabaríns.

Dito doutro xeito, tomando como referencia os 26.000 km2 de superficies agrarias e forestais de Galicia, temos de xeito certo polo menos 6.90 xabaríns por km2. Que segundo o criterio do estudo do proxecto Enetwild, financiado pola Autoridade Sanitaria da UE, se correspondería con densidades “altas”, que comenzan en 4 xabaríns por km2.

Para chegar a esta conclusión basta con tratar o problema de “cantos xabaríns hai en Galicia” como un “problema de Fermi” e aplicar algunhas matemáticas adicionais. Fermi foi un físico italiano, premio Nobel de Física no 1938, famoso pola súa capacidade de facer deduccións a partir de datos limitados. Foi capaz por exemplo de deducir a potencia nunha proba de explosión nuclear, mentras observaban este ensaio a unha prudente distancia, a partires do desprazamento dos anacos de papeis que deixou caer da súa man no momento da detonación, e medindo o seu desprazamento antes de chegar ao chan. Semanas despois, a súa estimación foi ratificada polos sesudos cálculos do seu equipo de científicos a partir das medicións dos aparatos e estudando in situ as evidencias da explosión.

“As densidades do xabarín en Galicia, obxectivamente altas, obrigan a tomar decisións inmediatas para controlar danos e reducir riscos”

Outro famoso exemplo de deducción ofreceuno Fermi ante unha pregunta da súa dona sobre cantos afinadores de piano había en Chicago. Fermi foi quen de dicir que en Chicago había da orde de 225 afinadores, anécdota mítica entre os estudantes de física e enxeñaría de varías xeracións.

A deducción fíxoa a partires da información de que Chicago tiña 9.000.000 de habitantes. Supuxo unha media de 2 habitantes por casa. Que nunha de cada 20 casas habería un piano que precisaba ser afinado unha vez ao ano. Que un afinador tardaría unhas 2 horas en ir ata unha casa e afinar o instrumento. Que traballaría 8 horas ao día, 50 semanas ao ano. E que polo tanto habería en Chicago 225 afinadores de piano. Non dez, nin cinco mil, senón que 225 sería a orde de magnitude que se buscaba. Esta historia pódese ler na páxina web da Axencia Espacial Norteamericana, NASA, entre outras fontes.

Dende entón, en física e na enxeñaría, denomínase problema de Fermi, pregunta de Fermi ou estimación de Fermi, a problemas que involucran o cálculo de cantidades que parecen a priori imposibles de estimar, dado o escaso da información da que se dispón.

Debido a erros nas suposicións iniciais, a resposta nunca vai ser exacta. Pero ao facer as suposicións, os erros compénsanse uns con outros, e daí obtén o sistema a súa exactitude aproximada, apta para acadar a “orde de magnitude” dunha cifra que resposta a un problema físico. E quizáis o que para nós é máis importante: este tipo de análise mostra que datos é necesario buscar e afinar para ter unha mellor resposta que a estimación inicial.

Das pezas abatidas en caza ó número total

Apliquemos este método, cunha pizca de cálculo integral, ao problema “cantos xabaríns hai en Galicia”, o que a priori parece imposible de estimar, dada a falta de información dispoñible. Pero partamos dos datos cos que sí se conta, e fagamos unha serie de hipótesis adicionais, acompañadas dunha pizca de cálculo diferencial.

“Cada ano morren 20.125 animais como consecuencia de accións cinexéticas de caza”

Sabemos que na tempada de caza 2018-2019 abatéronse de xeito rexistrado 16.118 xabaríns. Podemos supoñer, de acordo co criterio de técnicos, unha cantidade un 25% superior de animais mortos en acción de caza pero sin precintar (como os feridos que escapan e morren), o que nos daría unha cifra aproximada de 20.125 animais mortos cada ano por caza cinexética.

Xa temos un primeiro dato. Imos facer logo a primeira simplificación para ir achegándonos ao problema: Imos calcular a poboación mínima de xabaríns que tería que haber para suministrar cada ano 20.125 novos animais que compensaran exactamente os 20.125 que morren por caza. Polo tanto, de momento non temos en conta a ningún outro xabarín da poboación que morra por causas distintas da caza, ainda que sí os incorporaremos pacientemente ao final do proceso de cálculo.

Antes de continuar, fai falta un dato máis: O número de clases de idade en que se divide a poboación de xabaríns. Neste caso, imos estimar 6 clases, de 1 a 6 anos de idade, coa condición de que o 85% dos xabaríns teñen entre 1 e 6 anos, e só un 15% do total máis de 6 anos. É un dato estimado, extraído da bibliografía e posteriormente contrastado con distintos cazadores expertos galegos, que o ven axustado á realidade.

En condicións de caza sostible, estímase que as baixas cinexéticas son 1 de cada 3 xabaríns que morren ese ano

Logo, que tamaño mínimo ten que ter unha poboación de xabaríns que se mantén estable no tempo, se ten 6 clases de idade e cada ano morren 20.125 animais por caza, e por ningunha outra causa? A resposta matemática é directa, aplicando un modelo de decrecemento exponencial de base natural (P = C e-kt), onde P poboación, C constante, k constante, t tempo), axustando a 20.150 xabaríns no ano cero, e considerando que o 15% dos mesmos que sobreviven na poboación, teñen máis de 6 anos de idade, e que ese 15% restante morre en 3 anos. De xeito que a integración da ecuación exponencial devolve o valor dunha poboación de 69.900 xabaríns.

Que tan bon pode ser este axuste?. O modelo matemático devolve unha mediana de 2.1 anos, e unha idade media de 3.15 anos da poboación. Estes datos numéricos axustan coa enquisa feita entre varios TECOR de Galicia, onde están de acordo que a metade dos animais cazados poden ter 1 e 2,1 anos, e o 50% restante unha idade superior a 2,1 anos, sendo a media de 3.15 anos que calcula o modelo, unha idade igualmente verosímil coa realidade das pezas abatidas na caza galega. Ambos datos son logo coherentes coa pretensión de ter un modelo axustado á realidade con certa precisión.

Pero 69.900 xabaríns é a cifra mínima que ten que haber para repoñer unhas 20.000 baixas anuais. Como dixemos anteriormente, contáronse únicamente os animais abatidos na caza. Agora é o momento de sumar todos os que morren por morte natural, diferente da caza cinexética (depredadores, enfermidades, frío, fame, caza non regrada, uns 1.800 xabaríns adicionais en atropelos, así coma as baixas doutros tipos de accidentes diferentes dos de tráfico).

Logo fai falta estimar un último dato: De tódolos xabaríns que morren nun ano, cantos son por caza, e cantos por morte natural?

En condicións de caza sostible, estímase que as baixas en acto de cazar son 1 de cada 3 xabaríns que morren nun ano. En Galicia, a presión cinexética actual é alta, como atestigua o feito de que hai máis batidas (da orde de 21.000) que animáis abatidos nas mesmas (da orde de 16.100 con precinto). Por tanto, para compensar ese feito, baixaremos este coeficiente a 2,6.

Se estimamos que as arredor de 20.000 baixas rexistradas son 1 de cada 2.6 baixas anuais totais, a poboación TOTAL que calculamos inicialmente teremos tamén que multiplicala por 2,6. Esa poboación sería de 69.900 x 2,6, é dicir aproximadamente 180.000 xabaríns. Nesas condicións, a densidade media en Galicia sería de 6,90 xabaríns/ km2. Dentro das densidades altas. Hai que indicar que ese sería un dato medio para Galicia. Puntualmente, as densidades poden ser moito máis altas, tendo referenciadas situacións de ata 60 xabaríns/km2 nalgunas zonas de Galicia con caza restrinxida.

A modo de conclusións

Podemos dicir que é moi razonable a partires dos datos coñecidos da caza, estimar en Galicia unha poboación mínima de xabaríns de 180.000 exemplares, en todo caso con densidades obxectivamente altas, cunha media de 6.90 xabaríns/km2 (aínda que por zonas, as densidades poden ser puntualmente moito máis altas, ata 10 veces ese valor medio). Probablemente distribuidos nunhas 9.000 piaras repartidas polo territorio.

“Hai que abandoar as actitudes de ‘non querer saber’ a dimensión do problema e decidirse a abordar o asunto en toda a súa complexidade”

As consecuencias que se deducen sobre a necesidade de reducción drástica de densidades, de cara a evitar riscos como o da peste porcina africana ou o control de danos, deben de ser avaliadas convenientemente para tomar decisións inmediatas.

Calquera censo, por sesudo, sofisticado ou caro que sexa, vai ter que moverse dentro destes resultados que marcan os cálculos de orde de magnitude. Como lle pasou a Fermi cos papeliños deixados caer da man no momento do ensaio nuclear, os axustes finos non farían máis que ratificar uns valores estimados en base a hipótesis matemáticas, coñecementos científicos e medicións da realidade que dan a pauta xeral da cifra real.

Por suposto que neste artigo de divulgación non se pretende dar unha cifra exacta ‘ex cathedra’, pero sí mostrar que a partires dos datos que hai, é posible ir axustando un modelo que nos dea unha idea cabal de cal é a poboación real do xabaril en Galicia. Pero hai que abandoar as actitudes de “non querer saber” e “non querer errar” para tomar determinacións que permitan abordar os problemas en toda a súa complexidade.

Polo contra, si pensamos que é unha primeira cifra de orde de magnitude, suficientemente aproximada para empezar, dende xa mesmo, a planificar decisións inmediatas que nos permitan ir por diante dunha escalada dos danos do xabarín no rural galego, xestionando ademais os riscos de propagación da peste porcina africana.

*Jacobo Feijoo

Jacobo Feijoo é enxeñeiro de montes, ocupa o posto de responsable de Desenvolvemento Rural en Unións Agrarias e preside a sectorial forestal da organización, Asefoga.

Una idea sobre “Cantos xabaríns hai en Galicia?

  1. Pintafontes

    Fantástico artigo e parabéns ao autor pola exposición razoada dos seus argumentos. É atrevido expoñer información deste tipo ante unha audiencia que a priori non creemos que estea interesada en Fermi, o modelo exponencial ou a integral definida.
    Case sempre que se dan cifras da poboación dunha determinada especie falta información de como se chega a tales estimacións, o que impide diferenciar a quen solta unha ocorrencia calquera de quen realmente traballou os seus cálculos con un mínimo de rigor. Os cálculos poden ser complexos e difíciles de explicar, pero expoñelos ante o público é o único xeito de obter credibilidade.
    Así que benvida sexa esta iniciativa de divulgar o complicado que pode ser falar de estas cifras

    Contestar

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información