Galego
Un estudo realizado por prestixiosos especialistas en nutrición infantil advirte de que os mal chamados “leites vexetais” de soia, améndoa ou arroz poden entrañar importantes riscos para a saúde dos nenos debido ás súas importantes carencias nutricionais.
O estudo “Erros dietéticos no lactante: as bebidas vexetais” foi realizado por Isidro Vitoria Miñana e J.M. Moreno Villares, médicos da Unidade de Nutrición Clínica do Hospital 12 de Octubre de Madrid, e por Jaime Dalmau Serra, da Unidade de Nutrición e Metabolopatías do Hospital Universitari i Politècnic «La Fe» de Valencia. Os investigadores analizaron a composición nutricional referida na etiqueta de 74 marcas de bebidas vexetais comercializadas en España (24 de soia, 14 de arroz, 12 de améndoas, 16 de avea e 8 de horchata de chufa).
A súa conclusión é clara: as importantes carencias nutricionais destas bebidas fan que unha alimentación baseada nas mesmas durante a infancia poida provocar raquitismo, anemia ou desnutrición.
“Na nosa opinión, sería desexable que se indicase que estas bebidas non deben consumirse de forma exclusiva antes do ano de vida e que non son un alimento completo nin unha alternativa nutricional ao leite de vaca. (…) O emprego de bebidas vexetais de forma exclusiva no lactante ou neno pequeno entraña riscos graves para a saúde”, advirten os investigadores.
Velaquí un resumo das conclusións para as principais bebidas vexetais que se comercializan en España:
Bebidas de soia
As bebidas de soia, que non deben confundirse coas fórmulas de soia, conteñen proteínas en cantidades semellantes ao leite de vaca, pero cun menor valor biolóxico polo contido insuficiente ou limitante de determinados aminoácidos.
Así, a proteína de soia contén menores cantidades de lisina, metionina e prolina, e maiores cantidades de glicina, arginina, aspartato e cisteína. Ademais, as bebidas de soia achegan moito menos calcio que o leite de vaca, e non aportan vitamina D, salvo que estean suplementadas.
Composición: “Pouca achega calórico e de hidratos de carbono e demasiadas proteínas”
Nas táboas seguintes indícase a composición de 24 marcas comercializadas en España, e compróbase que non todas están suplementadas con calcio nin vitamina D:
A achega calórica medio (± desviación estándar) é de 41 ± 8,7 kcal/100 mL (rango: 27-65), e en 20 das 24 marcas estudadas é de 30-35 kcal/100 mL. Son cifras inferiores ao valor recomendado para a fórmula infantil no primeiro ano de vida (60-70 kcal/100 mL).
O contido proteico é de 2,1-3,8 g/100 mL, o que supón uns 5-8 g de proteínas por 100 kcal. Estes valores son moi superiores aos 2,25-3 g de proteínas por 100 kcal recomendados para a fórmula a partir de proteínas de soia, pero neste segundo caso fixéronse modificacións para aumentar o valor biolóxico da proteína mediante a adición de metionina, carnitina e taurina, entre outros aminoácidos.
O contido en hidratos de carbono das bebidas de soia é de 0,1-5,8 g/100 mL, fronte aos 9-14 g/100 mL recomendados para a fórmula infantil.
Ademais, non conteñen lactosa, hidrato de carbono implicado nunha mellor biodisponibilidade do calcio, así como fonte de galactosa, facilitadora da síntese de galactocerebrósidos.
Ferro, calcio e vitaminas: as principais carencias destas bebidas
Só algúns preparados comerciais de bebidas de soia engaden calcio, vitamina D, ferro ou outras vitaminas. Neste caso, adoitan engadir 120 mg de calcio/100 mL e 0,75 µg de vitamina D/100 mL.
Con todo, todas as fórmulas a partir de proteínas de soia están fortificadas con calcio, magnesio, fósforo, cinc, ferro e iodo para compensar a menor absorción destes minerais pola presenza de fitatos. Igualmente, os fitatos a miúdo redúcense cun tratamento con fitasasa.
Manifestacións clínicas secundarias asociadas ao emprego de bebidas de soia como principal fonte de alimentación
Nos traballos científicos revisados por este grupo de expertos describíronse casos de raquitismo asociado ao consumo de bebidas de soia nos lactantes que toman bebidas de soia substituíndo a lactación materna ou as fórmulas infantís para lactantes, e fano como alimento único ou prioritario. Non sempre se administrou esta bebida durante a lactación por sospeitar os pais unha posible alerxia ás proteínas de leite de vaca, senón por crer que era máis adecuada para o seu fillo. Todos os nenos presentaban raquitismo e fallo de medra, asociado nalgún caso a anemia ferropénica.
Os motivos polos que unha dieta rica en bebida de soia non fortificada é un factor favorecedor de raquitismo é o baixo contido en calcio e a ausencia de lactosa e vitamina D, xunto cun alto contido en fibra insoluble, que reduce a absorción de calcio.
Bebidas de arroz
A bebida de arroz, erroneamente chamada «leite de arroz», empregouse en dietas vexetarianas como unha alternativa ao leite ou fórmula infantil, e hai moitas receitas que se atopan facilmente na internet. De novo debe sinalarse que a bebida de arroz non debe confundirse coa fórmula a partir de hidrolizados de proteínas de arroz.
Composición: Poucas proteínas e lípidos e presenza de sacarosa e frutosa
Nas seguintes táboas indícase a composición de 14 marcas comercializadas en España:
Esta bebida ten un contido calórico de entre 47 e 67,4 kcal/100 mL, con moi poucas proteínas (0,1-0,8 g/100 mL) e baixos niveis de lípidos (0,83-1,2 g/100 mL). A achega calórica débese ao contido aceptable en hidratos de carbono (9,4-14,4 g/100 mL) pero, de novo, ao ser unha bebida de orixe vexetal, non contén lactosa. Destas cantidades, entre 4 e 10,7 g/100 mL son azucres simples (mono ou disacáridos), é dicir, glicosa, frutosa ou sacarosa, fundamentalmente. Con todo, segundo a recomendación de composición da fórmula infantil 2, a destinada a lactantes de menos de 4-6 meses non debe conter frutosa nin sacarosa.
Ademais, esta bebida non contén vitaminas e é deficiente en ferro (0,07 mg/100 g) e calcio (0,9 mg/100 mL), agás se é engadido.
Manifestacións clínicas secundarias ao emprego de bebidas de arroz
A principal consecuencia nutricional do consumo de bebida de arroz como alimento principal en lactantes no canto da lactancia materna ou a fórmula infantil é a desnutrición proteica, ou kwashiorkor.
O kwashiorkor é unha causa coñecida de fallo de medra e atraso do crecemento nos países en vías de desenvolvemento. Con todo, é excepcional nos países desenvolvidos. Sen embargo, está a asistirse a un goteo de casos publicados de kwashiorkor secundario ao emprego de bebida de arroz en lactantes. A causa fundamental é o emprego de bebidas cun contido calórico semellante ao da fórmula infantil (60-70 kcal/100 mL) pero moi baixo en proteínas (0,1-0,8 g/100 mL), o que condiciona que as proteínas supoñan un 1-2% das calorías, cifra sensiblemente inferior á porcentaxe proteico que achega o leite materno (5-6%) ou o de fórmula (7- 9%).
En moitos dos casos publicados na bibliografía sobre este tema, os pais non cumpren o estereotipo de familias nas que se presupoñería a existencia de desnutrición. Adoitan describirse como familias con niveis socioculturais medios e aparentemente responsables. Na maioría de casos, a instauración da alimentación con bebidas de arroz está motivada por unha sospeita de alerxia ás proteínas de leite de vaca. O intervalo entre o inicio do consumo da bebida de arroz e o diagnóstico de desnutrición é de 1-8 meses, en función da idade á que se empeza.
Bebidas de améndoas
A bebida de améndoas consiste nun extracto de améndoas moídas xunto con auga. Utilizouse como parte de dietas astrinxentes en nenos, e desde hai uns anos tamén de forma excepcional como alimento exclusivo en lactantes.
Composición: Baixas en calorías e con proteínas insuficientes
Nas seguintes táboas recóllese a composición de 12 marcas distintas de bebidas de améndoas, algunhas das cales se autodenominan «leite» de améndoas:
En relación coa fórmula infantil, trátase de bebidas hipocalóricas (24-50 kcal/100 mL en 8 das 12 marcas) e hipoproteicas (0,5-1,6 g/100 mL), cun contido en hidratos de carbono de 3-10,5 g/100 mL e de lípidos de 1,1-2,8 g/100 mL.
Aínda que a composición referida nos envases é incompleta, segundo Doron et alii. 1 conteñen 0,4 mg de sodio/100 mL, 0,32 mg de ferro/100 mL e 17 mg de calcio/100 mL. Cinco das 12 marcas teñen calcio engadido (14-120 mg/100 mL), pero os fitatos diminúen a súa biodisponibilidade. Estas bebidas de améndoa non conteñen vitamina D, salvo que estean fortificadas, o que só ocorre en 3 das 12 marcas.
Manifestacións clínicas secundarias asociadas ao emprego exclusivo de bebidas de améndoas
Desde 1980 hai casos descritos de cadros similares de alcalose metabólica hipoclorémica e hipopotasémica en lactantes alimentados con leites que carecen de cloruro sódico. Entre os casos de problemas clínicos asociados ao consumo da bebida de améndoa destaca a alcalose metabólica. Neste sentido, sábese que a bebida de améndoas contén moi pouco cloro (2,4 mg de cloro/100 mL), á parte do limitado contido en sodio antes referido. A hipocloremia secundaria á falta de inxesta xeraría unha reabsorción renal do bicarbonato para permitir a reabsorción concomitante de sodio. A reabsorción de sodio condiciona unha perda de potasio polos ouriños e, por tanto, a aparición de hipopotasemia e poliuria.
Ademais, a bebida de améndoas pode ser responsable de raquitismo grave e pode ir acompañado de hipocalcemia causante de convulsión. Así mesmo, pode condicionar desnutrición proteica, a pesar dunha inxesta de 3,3 g/kg de proteínas, debido ao seu baixo valor biolóxico e a falta de complementariedade de aminoácidos.
Resumo e consideracións finais
Nos primeiros meses de vida é importante achegar as cantidades de nutrientes requiridas para lograr un crecemento físico e un desenvolvemento psicomotor adecuados.
Por iso, recoméndase a lactación materna ou, na súa falta, unha fórmula infantil, e desaconséllase o emprego exclusivo de bebidas vexetais polos seguintes motivos:
-Proporcionan unha achega enerxética insuficiente (especialmente as de améndoas e as de soia).
-Proporcionan unha achega insuficiente de proteínas (especialmente as de arroz e as de améndoas).
-Proporcionan unha achega moi baixa de proteínas, con niveis enerxéticos relativamente adecuados (bebida de arroz).
-Proporcionan unha achega de proteínas en cantidades aceptables (como as de soia), pero de baixo valor biolóxico.
-Proporcionan unha achega excesiva de azucres monosacáridos e disacáridos, sen achega de lactosa (todas elas).
-Proporcionan unha achega de lípidos vexetais sen suplementos de ácido docosahexaenoico e acedo araquidónico (todas elas).
-Proporcionan achegas insuficientes de vitamina D e calcio (na maioría delas, salvo que estean suplementadas).
-Proporcionan achegas insuficientes de cloro e sodio (sobre todo as de améndoas).
O emprego de bebidas vexetais de forma exclusiva no lactante ou neno pequeno entraña riscos graves para a saúde. En vista dos casos revisados, cada tipo de bebida asóciase a un tipo de patoloxía. Así, a bebida de soia non suplementada con vitaminas nin minerais pode condicionar raquitismo e anemia ferropénica, fundamentalmente. A bebida de arroz condiciona, sobre todo, unha desnutrición tipo kwashiorkor. A bebida de améndoas pode condicionar unha alcalose metabólica grave, aínda que tamén se describiron casos de raquitismo.
No caso da alimentación non exclusiva con estas bebidas vexetais, o pediatra debe coñecer os seus riscos e limitacións nutritivas para compensar os déficits con outros alimentos. A utilización parcial destas bebidas vexetais fronte ao emprego de leite de vaca ou derivados lácteos pode supoñer un enlentecemento do crecemento, pola carencia en ferro, calcio ou vitaminas.
“Deberíase indicar nestas bebidas que non deben consumirse de forma exclusiva antes do ano de vida e que non son un alimento completo nin unha alternativa nutricional ao leite de vaca”
Moitas veces os pais asumen que os alimentos etiquetaxes como naturais ou ecolóxicos ou vexetais son máis adecuados para os seus fillos. Aínda que nos produtos consultados neste estudo non se indica que poidan incluírse na alimentación do neno pequeno, tampouco se advirte que non se deben dar a esas idades. Por tanto, segundo os autores do estudo sería desexable que se indicase que estas bebidas non deben consumirse de forma exclusiva antes do ano de vida e que non son un alimento completo nin unha alternativa nutricional ao leite de vaca.
Finalmente, en relación coa etiquetaxe destas bebidas sería desexable que, á parte do contido en macronutrientes, se informase da composición en vitaminas e minerais.
