Galego
Das máis de 250.000 especies de plantas con flores, calcúlase que aproximadamente unhas 4.000 son as que maior importancia teñen para as abellas e a apicultura. O número de especies de interese redúcese cando o ámbito ao que nos referimos é local, sendo en Galicia ao redor de 150 as plantas de interese para a apicultura.
Todo o que as abellas necesitan para a súa alimentación e para o mantemento da colmea, obtéñeno das plantas, mesmo a auga que frecuentemente colleitan sobre elas. Destes recursos vexetais destacan o néctar, os mielatos e o pole, como as súas principais fontes de alimento.
Ademais as abellas poden colleitar zumes de froitas, tamén con fins alimenticios e propóleos para a desinfección e illamento da colmea. Por valor apícola dunha especie enténdese o proveito que as abellas obteñen dela.
Podemos dicir que en Galicia, as plantas de maior interese apícola pertencen ás familias Fagaceae, Myrtaceae, Rosaceae e 6 en menor medida Ericaceae e Leguminosae, pois inclúen as especies que permiten producir a maior cantidade de mel e pole.
O castiñeiro ten a flora de maior interese apícola en Galicia
O estrato arbóreo é o principal recurso para as abellas na nosa comunidade autónoma. O castiñeiro é o taxón de interese apícola por excelencia en todo o interior de Galicia. Distribúese illadamente ou ben formando bosques monoespecíficos ou “soutos”. Estas formacións boscosas son moi abundantes nas provincias de Ourense e Lugo e nalgunhas comarcas da Coruña e de Pontevedra.
A presenza de castiñeiros é moi frecuente na proximidade de todos os núcleos rurais galegos, mesmo na costa. O seu valor apícola é moi elevado, producindo boa cantidade de néctar, pole e mesmo ao final do verán, melada. Pode florecer desde finais de maio ata principios de agosto nas zonas de maior altitude.
O eucalipto abunda en toda a marxe costeira como consecuencia das repoboacións forestais con esta especie de crecemento rápido. As especies máis frecuentes son Eucalyptus globulus e E. camaldulensis e recentemente E. nitens sendo, o primeiro deles, o máis interesante para a apicultura. A floración máis estable ten lugar en individuos adultos durante os meses de novembro e marzo, logrando un alto rendemento na secreción de néctar e producindo así grandes cantidades de mel monofloral.
O carballo e o rebolo cobran cada vez máis importancia na produción de melada
Melada de carballo
A tendencia climática dos últimos anos, que favorece a presenza de veráns prolongados e secos, permitiu que un taxón como Quercus (carballos, rebolos, cerquiños e meloxos) tome relevancia na produción apícola, pola súa capacidade para producir melada. As especies máis características e máis abundantes son: Quercus robur, Q. pyrenaica e Q. suber este último máis mediterráneo. Son Q. pyrenaica e os seus híbridos os que teñen maior interese para a produción de meles de melada, sobre todo no sur da provincia de Lugo e a metade oriental da provincia de Ourense.
Unha das familias de gran interese na apicultura galega é Rosaceae. O xénero Rubus (silva en galego) é o mellor representado. O mel de Rubus prodúcese nas zonas rurais do interior de Galicia onde as plantas de Rubus a miúdo colonizan as terras agrícolas abandonadas. Son plantas moi importantes pola súa produción de pole e néctar, comezando a súa floración a finais de maio, nas zonas máis baixas e cálidas e finalizando en agosto.
“A silva é moi importante pola súa produción de pole e néctar”
Ademais de secretar néctar, a finais de verán achega os mollos das súas froitas. Por este motivo, o xénero converteuse nun dos maiores produtores de mel para Galicia. Aparecendo sempre representado nos espectros polínicos dos meles e frecuentemente como taxón maioritario.
Importancia das uceiras
As uceiras en Galicia constitúen formacións vexetais mixtas, frecuentemente, con “xestas” ou piornos ocupando ata preto de 2 millóns de hectáreas en Galicia. Os seus usos tradicionais xunto aos usos tradicionais das “xesteiras” perderon funcionalidade no medio rural e por iso valor. É frecuente que estas áreas sexan focos de incendios forestais que limitan a súa produción para a apicultura. O xénero Erica (E. arborea, E. australis, E. cinerea e fundamentalmente E. umbellata) ten un valor apícola alto xa que a súa floración comeza en febreiro con E. australis e termina en agosto con E. cinerea, abarcando un período moi grande.
Pódense diferenciar dous tipos de uceiras, as denominadas secas que crecen no interior en ladeiras de montañas e áreas degradadas e as húmidas comúns na costa e en brañas e turbeiras de montaña. Nestes crecen diversas especies de Erica como E. mackaiana, E. ciliaris, E. tetralix ou E. vagans, entre outros) que constitúen tamén un bo recurso para as colmeas no norte galego.
En canto á familia Leguminosae, presenta unha gran variedade de especies de interese apícola produtoras tanto de néctar como de pole atractivo para as abellas. Entre os integrantes da matogueira destacan as “Xesteiras” con xéneros e especies como Cytisus, Genista, Genistella tridendata e Adenocarpus complicatus que son bos produtores de pole.
Herbáceas e plantas de cultivo
Entre as herbáceas destacan trevos, lotos e lupinos que producen néctar e pole. Certas especies de labiadas como Lavandula stoechas presentan interese pola súa produción de néctar en áreas con influencia mediterránea.
É de mencionar que unha planta de elevado interese apícola na Península Ibérica, como Rosmarinus officinalis, só crece na nosa comunidade como especie cultivada en sebes e xardíns ou excepcionalmente asilvestrada. Nestas matogueiras con tendencia mediterránea adoitan aparecer plantas importantes para a produción de pole como xaras (Cistus psilosepalus, C. salviifolius, C. ladanifer) ou “jaguarzos”.
Entre as plantas cultivadas destacan crucíferas, tanto do xénero Brassica como do xénero Raphanus. Coles, verzas, nabos, etc…, e as árbores froiteiras. Os froiteiros de óso (Prunus sp.) son moi frecuentes nas Rías Baixas e nas ribeiras do Miño e Sil no sur da provincia de Lugo, as Maceiras (Malus sp.) e pereiras (Pyrus sp.) cultívanse de forma frecuente, en case todas as hortas. Son plantas subministradoras de pole e néctar. Prunus é o primeiro en florecer a finais de marzo, a continuación faio o xénero Malus seguido de Pyrus. Todas as súas flores, con corolas abertas e numerosos estambres levan un nectario circular de fácil acceso para as abellas.
Por último, destacar a presenza nas praderías de T. repens, Lotus, Taraxacum, Carduus, Centaurea, Senecio, Echium, Anchusa, Myosotis e Cynoglossum. Tamén algunhas Umbelliferae (Conium maculatum, Phoeniculum vulgare,?) ou Labiadas como Teucrium scorodonia ou Lamium.
A seguinte táboa resume algunhas plantas comúns con interese apícola para Galicia. A primeira columna indica a familia á que pertencen, a segunda columna fai referencia ao xénero ou especie de maior significado. Inclúese tamén algúns nomes vernáculos en castelán e galego e unha clasificación do seu valor apícola.
Algúns grupos inclúen conxuntos de plantas (varias especies e xéneros). N=néctar, P=Pole. O valor apícola indicouse desde 1, de menor valor apícola, ao 3 para as de maior interese.
